Πώς γίνεται η αποκλήρωση; Μπορώ να αποκληρώσω το παιδί μου γιατί απλώς έτσι θέλω;
Δεν είναι λίγες οι φορές που το γραφείο μας δέχεται ερωτήσεις πελατών του σχετικά με την αποκλήρωση. Πολλές φορές οι πελάτες μας θεωρούν ότι μπορούν να αποκληρώσουν τα παιδιά τους επειδή απλώς αυτά είναι αδιάφορα για αυτούς. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα στο κληρονομικό δίκαιο;
Καταρχάς θα πρέπει να αναφέρουμε ότι με τον όρο «αποκλήρωση» εννοούμε την στέρηση του κληρονομικού δικαιώματος/μεριδίου προς κάποιον κατιόντα (π.χ. παιδί ή εγγονό) ή τον/την σύζυγο πριν την επαγωγή της κληρονομίας (δηλαδή πριν το θάνατό του). Συνεπώς, με τον θεσμό αυτού του κληρονομικού δικαίου ο διαθέτης (κληρονομούμενος) όσο ζει μπορεί να στερήσει την κληρονομία του από τους κατιόντες του (παιδιά, εγγόνια κτλ…) και τον/την σύζυγο. Πώς, όμως, γίνεται η αποκλήρωση; Η αποκλήρωση μπορεί να γίνει με έναν τρόπο με την σύνταξη διαθήκης, δηλαδή προϋποθέτει έγκυρη (ιδιόγραφή ή δημόσια) διαθήκη. Αν δεν υπάρχει διαθήκη, ο διαθέτης δεν μπορεί να αποκλείσει κάποιον από την κληρονομία του διότι επέρχεται η λεγόμενη εξ αδιαθέτου διαδοχή και κάθε κληρονόμος θα λάβει ό,τι προβλέπει ο νόμος. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η σύνταξη διαθήκης για να αποκληρωθεί κάποιος από την κληρονομία του διαθέτη. Ως εκ τούτου αν δεν υπάρχει διαθήκη ή δεν υπάρχει έγκυρη διαθήκη, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αποκλήρωση.
Το κληρονομικό δίκαιο προβλέπει δύο «κατηγορίες» αποκλήρωσης: (α) την αποκλήρωση με ευρεία έννοια και (β) την αποκλήρωση με στενή έννοια ή απλώς αποκλήρωση.
Στην αποκλήρωση από την κληρονομιά με ευρεία έννοια ο κληρονομούμενος με διάταξη της διαθήκης του αποκλείει τον κληρονόμο από το εξ αδιάθετου κληρονομικό δικαίωμα του, ενώ στην αποκλήρωση με στενή έννοια ο κληρονόμος χάνει και το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του.
Η αποκλήρωση με την ευρεία έννοια γίνεται είτε σιωπηρά, κατά τρόπο έμμεσο, με την εγκατάσταση άλλων κληρονόμων στο σύνολο της περιουσίας, έτσι ώστε να μην εγκαθιστά κληρονόμο το πρόσωπο που θα καλούταν στην εξ αδιαθέτου διαδοχή, εάν ο κληρονομούμενος πέθανε αδιάθετος, είτε ρητά με διάταξη με την οποία ο διαθέτης δηλώνει απερίφραστα μέσα στη διαθήκη, ακόμα και χωρίς να εγκαταστήσει (ο διαθέτης) άλλον κληρονόμο ότι αποκλείει ορισμένο συγγενή ή τον σύζυγό του είτε από ολόκληρη είτε από μέρος της εξ αδιαθέτου μερίδας. Σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, ο κληρονόμος μπορεί να απαιτήσει και να λάβει το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του εφόσον είναι μεριδούχος, εν προκειμένω παιδί του θανόντος. Ως εκ τούτου σε αυτό το είδος της αποκλήρωσης ο κληρονόμος δεν χάνει πλήρως τα κληρονομικά του δικαιώματα καθώς διατηρεί ως τέκνο την νόμιμη μοίρα του.
Η αποκλήρωση με στενή έννοια είναι η πιο «αυστηρή» μορφή αποκλήρωσης. Η αποκλήρωση αυτή δεν μπορεί να γίνει για οποιονδήποτε λόγο αλλό μόνο για τους προβλεπόμενους στον νόμο λόγους. Έτσι, για να είναι νόμιμη η αποκλήρωση με στενή έννοια για κατιόντα θα πρέπει να συντρέχει μία από τις εξής περιπτώσεις (1840ΑΚ):
- επιβουλεύθηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη,
- προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στο διαθέτη ή στο σύζυγό του, από τον οποίο κατάγεται ο κατιών,
- έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του,
- αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει το διαθέτη,
- ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη.
Η αποκλήρωση για το λόγο αυτό είναι άκυρη, αν ο κατιών κατά το θάνατο του διαθέτη είχε οριστικά εγκαταλείψει τον άτιμο ή ανήθικο βίο.
Αν, επομένως, συντρέχει κάποιος από τους ανωτέρω λόγους ο διαθέτης μπορεί να συντάξει διαθήκη στην οποία θα αναφέρει επακριβώς τα πραγματικά περιστατικά που συγκροτούν τουλάχιστον μία από τις ως άνω περιπτώσεις και θα δηλώνει την επιθυμία του ότι θέλει να αποκληρώσει τον κατιόντα του. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στο ότι για να είναι εντέλει έγκυρη η αποκλήρωση, θα πρέπει ο διαθέτης να μην έχει παράσχει μέχρι το θάνατό του συγχώρεση στον κληρονόμο του, δηλαδή να μην έχει συγχωρήσει τον λόγο για τον οποίο θέλει να τον αποκληρώσει. Η παροχή συγχώρεσης μπορεί να είναι σιωπηρή και να συνάγεται από τις περιστάσεις, δηλαδή μπορεί να συναχθεί και από την συμπεριφορά του διαθέτη προς τον κληρονόμο του.
Σε περίπτωση που δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για να υπάρχει έγκυρη αποκλήρωση και να επιφέρει αυτή τα έννομα αποτελέσματά της, μπορεί να επιδιωχθεί δικαστικά η αναγνώριση της ακυρότητας την σχετικής διάταξης βουλήσεως του διαθέτη, η αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος και η απόδοση των κληρονομιαίων που αντιστοιχούν στο ποσοστό της νόμιμης μοίρας του αποκληρούμενου μεριδούχου (αγωγή περί κλήρου).
Επομένως, εφόσον ένας γονέας επιθυμεί να αποκληρώσει το τέκνο του ούτως, ώστε αυτό να χάσει ακόμα και το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του θα πρέπει να συντρέχει μία από τις προαναφερόμενες περιστάσεις που θέτει ο νόμος και να συντάξει διαθήκη στην οποία θα αναφέρει επακριβώς τις περιστάσεις αυτές. Αντίθετα, ο γονέας δεν μπορεί να αποκληρώσει εν στενή εννοία το παιδί του για άλλους λόγους που δεν προβλέπονται στο νόμο (π.χ. απλή αδιαφορία προς τους γονείς). Αν συντρέχει κάποιος άλλος λόγος για τον οποίο ο γονιός επιθυμεί να αποκληρώσει το παιδί του, τότε το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να το καταστήσει κληρονόμο σε ποσοστό που ικανοποιεί την νόμιμη μοίρα του.
Επειδή η σύνταξη διαθήκης ιδίως όταν συντρέχουν θέματα αποκλήρωσης, απαιτούν εξειδικευμένες νομικές συμβουλές, το δικηγορικό γραφείο για κληρονομικά Νικολαρόπουλος είναι διαθέσιμο να επιλύσει κάθε σχετική απορία σας. Αντίστοιχα, εφόσον έχετε αποκληρωθεί από κληρονομιά μπορείτε να μας συμβουλευτείτε για τα δικαιώματά σας. Επικοινωνήσετε άμεσα μαζί μας στο 2105613729.
