Η προκαταρκτική έρευνα αποτελεί μια διαδικασία που διεξάγεται από τις αρχές επιβολής του νόμου με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών που σχετίζονται με ένα εγκληματικό περιστατικό.
Η διαδικασία αυτή μπορεί να περιλαμβάνει συνομιλίες με αυτόπτες μάρτυρες, την συλλογή στοιχείων από την τοποθεσία του εγκλήματος και τη λήψη καταθέσεων από τους υπόπτους. Στην ελληνική νομοθεσία, η προκαταρκτική έρευνα διέπεται από τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ).
Σύμφωνα με αυτόν τον Κώδικα, η προκαταρκτική έρευνα διεξάγεται από τον ανακριτή ή τον εισαγγελέα, οι οποίοι είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση αυτής της διαδικασίας. Οι αρχές που καθοδηγούν την προκαταρκτική έρευνα περιλαμβάνουν την αρχή της αναζήτησης της αλήθειας, που υπογραμμίζει τη σημασία της διαδικασίας για την ανακάλυψη της πραγματικής αλήθειας σχετικά με το εγκληματικό περιστατικό.
Επίσης, την αρχή της αντικειμενικότητας, που διασφαλίζει ότι η έρευνα διεξάγεται χωρίς προκαταλήψεις και επιρροές από τις προσωπικές πεποιθήσεις των ανακριτών ή των εισαγγελέων. Τέλος, η αρχή της προστασίας των δικαιωμάτων των υπόπτων εξασφαλίζει ότι η διαδικασία προκαταρκτικής έρευνας διεξάγεται με τρόπο που προστατεύει τα δικαιώματα των υπόπτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην υπεράσπιση.
Η διαδικασία της προκαταρκτικής εξέτασης ξεκινά με την υποβολή καταγγελίας για το εγκληματικό περιστατικό από την αστυνομία, προερχόμενη από οποιονδήποτε έχει γνώση του εγκλήματος. Αφού γίνει η καταγγελία, ο ανακριτής ή ο εισαγγελέας δίνει εντολή για την διεξαγωγή της προκαταρκτικής εξέτασης, η οποία μπορεί να διεξαχθεί στην έδρα του ανακριτή, του εισαγγελέα, ή στην τοποθεσία του εγκλήματος.
Κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης, ο ανακριτής ή ο εισαγγελέας μπορεί να αναλάβει τις παρακάτω ενέργειες: Καλέσει αυτόπτες μάρτυρες για να καταθέσουν. Συλλέξει στοιχεία από την τοποθεσία του εγκλήματος, όπως αποτυπώματα, δακτυλικά αποτυπώματα, δείγματα DNA κ.λπ. Πάρει καταθέσεις από τους ύποπτους.
Μετά την ολοκλήρωση της προκαταρκτικής εξέτασης, ο ανακριτής ή ο εισαγγελέας υποβάλλει την έκθεση στον αρμόδιο εισαγγελέα, ο οποίος αποφασίζει εάν θα ασκήσει ποινική δίωξη ή όχι.
Στοιχεία που εξετάζονται κατά την προκαταρκτική εξέταση περιλαμβάνουν:
Ταυτότητα του δράστη του εγκλήματος.
Χρόνος και τόπος διάπραξης του εγκλήματος.
Αντικείμενο του εγκλήματος.
Κίνητρο του δράστη. Το modus operandi του δράστη. Τα αποτελέσματα της προκαταρκτικής εξέτασης μπορεί να περιλαμβάνουν:
Η υπόθεση να περάσει σε αυτεπαγγέλτως δίωξη.
Η υπόθεση να παραπεμφθεί για δίωξη κατόπιν καταγγελίας.
Η υπόθεση να αρχειοθετηθεί αν ο εισαγγελέας κρίνει ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για εγκληματική πράξη.
Συνοψίζοντας, η προκαταρκτική εξέταση αποτελεί σημαντικό στάδιο στην διαδικασία εξερεύνησης ενός εγκλήματος, με σκοπό την ανάκριση και τη συλλογή στοιχείων για την λήψη αποφάσεων αναφορικά με την δίωξη των υπόπτων.
