Νόμιμη Μοίρα. Η περιουσία (ενεργητική και παθητική) ενός προσώπου μετά το θάνατό του αποτελεί την κληρονομία του. Η κληρονομία ενός προσώπου μπορεί να περιλαμβάνει μόνον ενεργητικό (δηλαδή περιουσιακά στοιχεία), μόνον παθητικό (δηλαδή μόνο χρέη) ή και ενεργητικό και παθητικό. Η κληρονομία επάγεται, όπως λέμε, δηλαδή «πηγαίνει», στους πλησιέστερους/εγγύτερους συγγενείς του ατόμου που αποβιώνει ή, αν δεν υπάρχουν, στο Ελληνικό Δημόσιο εφόσον δεν υπάρχει διαθήκη (εξ αδιαθέτου κληρονόμοι- εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή). Η σειρά των νομίμων κληρονόμων καθορίζεται από το νόμο και μπορεί να αλλάξει με διαθήκη.
Νόμιμη Μοίρα και Διαθήκη
Με την διαθήκη καθένας μπορεί καταρχήν να ρυθμίσει το ποιος θα είναι ο κληρονόμος του, δηλαδή σε ποιον θα πάει η κληρονομία του και σε τι ποσοστό. Η διαθήκη μπορεί να είναι ιδιόγραφη ή γραμμένη σε συμβολαιογράφο και μπορεί να ανακληθεί ή να αλλάξει οποτεδήποτε το επιθυμεί ο διαθέτης, δηλαδή ο κληρονομούμενος. Ωστόσο, ο νομοθέτης έχει επιφυλάξει μία ιδιαίτερη μεταχείριση στα παιδιά και την σύζυγο του διαθέτει (νόμιμους μεριδούχους) αλλά, εφόσον δεν υπάρχουν παιδιά και κατιόντες τους, και στους γονείς του διαθέτη με αποτέλεσμα αυτοί να μην μπορούν να αποκλειστούν καταρχήν από ένα ελάχιστο μέρος της κληρονομίας.
Συνεπώς, τα παιδιά και η σύζυγος του διαθέτη θα τον κληρονομήσουν σε ένα ποσοστό «υποχρεωτικά» ακόμα κι αν αυτός θελήσει να καταστήσει άλλους κληρονόμους του, δηλαδή να δώσει την κληρονομία του σε άλλα πρόσωπα (π.χ. σε άτομο εξωσυζυγικής σχέσης κτλ…). Αυτό το νόμιμο ελάχιστο ποσοστό που δικαιούται ο νόμιμος μεριδούχος (ο/η σύζυγος και τα παιδιά – κι εφόσον δεν υπάρχουν παιδιά ή κατιόντες τους, οι γονείς του διαθέτη) από τον διαθέτει λέγεται νόμιμη μοίρα και ισούται με το μισό αυτού που θα έπαιρνε από την κληρονομία αν δεν υπήρχε διαθήκη (50% εξ αδιαθέτου μερίδας). Δηλαδή, για παράδειγμα η νόμιμη μοίρα του συζύγου είναι 12,5% της περιουσίας του διαθέτη εφόσον ο διαθέτης είχε παιδιά. Η δε διαθήκη κάθε ανθρώπου θεωρείται άκυρη στο βαθμό/ποσοστό που πλήττει/δεν καλύπτει την νόμιμη μοίρα νομίμου μεριδούχου και ο τελευταίος μπορεί να διεκδικήσει δικαστικά το ποσοστό του στην κληρονομία του θανόντος ακόμα και αν δεν αναφέρεται καθόλου στην διαθήκη του (όπως θα αναφέρουμε πιο κάτω).
Η μοναδικός τρόπος που μπορεί να αποκλειστεί από την κληρονομία ακόμα και ένας νόμιμος μεριδούχος (αποκαλούνται και «αναγκαίοι κληρονόμοι») του διαθέτη είναι η λεγόμενη «αποκλήρωσή» του, η οποία προβλέπεται για συγκεκριμένους λόγους στο κληρονομικό δίκαιό μας. Οι λόγοι που μπορεί να επικαλεσθεί ο διαθέτης – κληρονομούμενος για να αποκλείσει από την νόμιμη μοίρα, κάποιο κληρονόμο του (π.χ. το παιδί του) είναι :
- Εάν ο μεριδιούχος-κληρονόμος επιβουλεύτηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη ή
- Εάν προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στον διαθέτη ή στην σύζυγό του ή
- Εάν έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση κατά του διαθέτη ή του συζύγου του, ή
- Εάν αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει τον διαθέτη, ή
- Εάν ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη A.K. 1839, 1840
- Επίσης, ο σύζυγος μπορεί να αποκληρωθεί κι αν κατά το χρόνο του θανάτου είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο αναγόμενο σε υπαιτιότητα του συζύγου του.
Μόνο για τους ανωτέρω λόγους είναι δυνατή η αποκλήρωση και συνεπώς η απώλεια του κληρονομικού δικαιώματος ή της νόμιμης μοίρας κάποιου. Οποιοσδήποτε άλλος λόγος αποκλήρωσης (ή η απλή αναφορά στην διαθήκη ότι αποκληρώνεται κάποιος κληρονόμος) δεν αρκεί για την αποκλήρωσή του και η τελευταία είναι παράνομη και συνεπώς δεν έχει κανένα αποτέλεσμα.
Όταν ο μεριδιούχος αντιληφθεί ότι έχουν αποκλεισθεί τα δικαιώματά του στη διαθήκη, μπορεί να αντιτάξει το δικό του εκ του νόμου κληρονομικό δικαίωμα έναντι του εκ διαθήκης κληρονόμου του οποίου η εγκατάσταση στην κληρονομία περιορίζει το δικαίωμά του στην νόμιμη μοίρα και στο βαθμό που προσβάλλει την νόμιμη μοίρα του. Η αγωγή του μεριδιούχου προς απόδοση της νόμιμης μοίρας, είναι η περί κλήρου αγωγή, με την οποία απαιτούνται, τα αντικείμενα της κληρονομίας, τα οποία κατακρατεί ο νομέας της κληρονομίας, που αντιποιείται το κληρονομικό δικαίωμα. A.K. 1871. Στην πράξη ύστερα από την άσκηση της αγωγής περί κλήρου οι λοιποί κληρονόμοι δέχονται να πληρώσουν/αποζημιώσουν τον νόμιμο μεριδούχο προκειμένου να μην καταστούν συγκύριοι στο κληρονομιαίο πράγμα (ιδίως ακίνητο).
Υπολογισμός της αξίας της περιουσίας
Ο υπολογισμός, όμως, της αξίας της περιουσίας επί της οποίας υπολογίζεται η νόμιμη μοίρα είναι πολύπλοκο νομικό και πραγματικό θέμα γιατί στην πραγματικότητα δεν υπολογίζεται μόνον η αξία της κληρονομίας που υπάρχει πραγματικά κατά τον χρόνο του θανάτου του διαθέτη. Ειδικότερα, για τον υπολογισμό της αξίας της νόμιμης μοίρας του μεριδούχου α) εκτιμάται η αξία όλων των αντικειμένων της κληρονομιάς κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, αφού αφαιρεθούν τα έξοδα κηδείας και τα υπόλοιπα χρέη [πραγματική κληρονομιά] β) προστίθενται με την αξία που είχαν κατά το χρόνο που πραγματοποιήθηκαν, οι παροχές του κληρονομούμενου προς τους μεριδούχους ή τρίτους, (δωρεές, γονικές παροχές), [πλασματική κληρονομιά], γ) με βάση την αυξημένη (πλασματική) κληρονομική ομάδα, που προσδιορίζεται κατά τον προαναφερόμενο τρόπο, εξευρίσκεται η νόμιμη μοίρα του μεριδούχου και δ) σχηματίζεται ένα κλάσμα με αριθμητή το ποσό της με τον πιο πάνω τρόπο νόμιμης μοίρας του και παρανομαστή την αξία εκείνων των στοιχείων της πραγματικής ομάδας, από τα οποία θα λάβει ο μεριδούχος το απαιτούμενο ποσοστό για τη συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας του.
Το κλάσμα αυτό ή δεκαδικός αριθμός που προκύπτει από τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρανομαστή παριστά το ποσοστό που πρέπει να πάρει ο μεριδούχος αυτούσιο σε κάθε αντικείμενο της πραγματικής ομάδας της κληρονομιάς, για να λάβει έτσι τη νόμιμη μοίρα του. Για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας πρέπει να προστεθεί για την εξεύρεση της αυξημένης κληρονομικής ομάδας στην πραγματική κληρονομική ομάδα, η αξία κατά τον χρόνο που έγιναν όλων των δωρεών ή γονικών παροχών, που έκανε εν ζωή ο διαθέτης προς τους άλλους μεριδούχους. Κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία υπολογίζεται στην κληρονομία, μπορεί να ανατραπεί, εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου [πραγματική κληρονομιά] δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα.
Όταν η πραγματική κληρονομική ομάδα δεν επαρκεί για να καλύψει την νόμιμη μοίρα του αναγκαίου κληρονόμου, οι παροχές εκ μέρους του διαθέτη τυγχάνουν ακυρωτέες ως άστοργες, αφού μ` αυτές προσβάλλεται το δικαίωμα των αναγκαίων κληρονόμων στη νόμιμη μοίρα. Η αγωγή αυτή ονομάζεται αγωγή μέμψης αστόργου δωρέας και η προθεσμία άσκησής της είναι δύο χρόνια από το θάνατο του διαθέτη. Συνεπώς, για να λάβει κάποιος τη νόμιμη μοίρα που του αναλογεί κατά το ελλείπον ποσοστό από την κληρονομιαία περιουσία του διαθέτη, πρέπει να λάβει την αξία της υπολειπομένης νομίμου μοίρας του τόσο από την πραγματική κληρονομική ομάδα, όσο και με ανατροπή των τυχόν υπαρχουσών δωρεών κατά το μέτρο που η αξία των δωρηθέντων καλύπτει το ελλείπον ποσοστό της νομίμου μοίρας του.
Συμπερασματικά
Συνοψίζοντας, η νόμιμη μοίρα αποτελεί το θεσμό του κληρονομικού δικαίου σύμφωνα με τον οποίον προστατεύονται οι στενοί συγγενείς του θανόντος. Για να διεκδικήσει ο νόμιμος μεριδούχος το ποσοστό της νόμιμης μοίρας που του αναλογεί, θα πρέπει να ασκήσει δια του δικηγόρου του την αγωγή περί κλήρου και ενδεχομένως να ασκήσει και αγωγή μέμψης αστόργου δωρεάς εφόσον δεν καλυφθεί η νόμιμη μοίρα του στην πραγματική κληρονομία. Σε κάθε περίπτωση, εφόσον έχει χωρήσει αποκλήρωσή του από τον διαθέτει, πρέπει να προσβάλλει ταυτόχρονα και τον λόγο αποκλήρωσης ως αβάσιμο ή μη νόμιμο.
Η διεκδίκηση της νόμιμης μοίρας, όπως και του κληρονομικού δικαιώματος εν γένει, απαιτεί εξειδικευμένες νομικές γνώσεις και προϋποθέτει εμπειρία. Το γραφείο μας έχει χειριστεί δεκάδες αντίστοιχες υποθέσεις σε όλη την Ελλάδα και διαθέτει μεγάλη εμπειρία σε κληρονομικά ζητήματα και βρισκόμαστε ανά πάσα στιγμή διαθέσιμοι να σάς ενημερώσουμε σχετικά με τα κληρονομικά σας δικαιώματα.
